ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΑΝΑ

Του Επχια ΕΜΘ (ΠΖ) Μαρινέλη Χρήστου

Με την ονομασία «Σεπτεμβριανά» έμεινε στην ιστορία το οργανωμένο πογκρόμ της νύχτας της 6ης Σεπτεμβρίου 1955 που συνέβη στη Κωνσταντινούπολη, όπου μαινόμενος, οργανωμένος και καθοδηγούμενος τουρκικός όχλος προκάλεσε βίαια επεισόδια κατά των Ελλήνων της Πόλης, λεηλατώντας και πυρπολώντας ελληνικά καταστήματα, σπίτια, σχολεία, βεβηλώνοντας εκκλησίες και νεκροταφεία. Αφορμή για το πογκρόμ στάθηκε η προβοκατόρικη έκρηξη στο σπίτι του πατριού του Κεμάλ Αττατούρκ στην Θεσσαλονίκη τα μεσάνυχτα της 5ης προς 6ης Σεπτεμβρίου.

Η βόμβα, όπως εξακριβώθηκε, μεταφέρθηκε από την Τουρκία  από τον Οκτάι Εγκίν, γιό μουσουλμάνου βουλευτή της ελληνικής βουλής σε συνεργασία με τον πρόξενο, τον υποπρόξενο και τον κλητήρα του τουρκικού προξενίου.

Ποια ήταν όμως τα πραγματικά αίτια του πογκρόμ;

Από την επόμενη της  υπογραφής της Συνθήκης της Λωζάννης η Τουρκία άρχισε να περιορίζει τα δικαιώματα που παρείχε η συνθήκη στους Έλληνες, οι οποίοι το 1927 τρία χρόνια μετά την υπογραφή της συνθήκης αριθμούσαν περί τους 126000 πολίτες, καταπατώντας άρθρα της και ασκώντας πιέσεις στους μειονοτικούς και στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Απελάσεις άνευ λόγου, απαγόρευση εξασκήσεως πολλών επαγγελμάτων σε Έλληνες, κατασχέσεις περιουσιών και άλλα πολλά. Το 1941 η στρατολόγηση ομογενών ηλικίας 25-45 ετών και η αποστολή τους σε τάγματα εργασίας στα βάθη της Τουρκίας υπό άθλιες καιρικές συνθήκες, οδήγησε πολλούς ομογενείς στο θάνατο. Το πλέον όμως εξοντωτικό μέτρο ήταν το «βαρλίκι», η φορολογία περιουσίας για τους ντόπιους Κωνσταντινοπουλίτες.  Ο φόρος για τους Έλληνες ήταν τριπλάσιος της συνολικής τους περιουσίας, τη στιγμή που οι Τούρκοι πλήρωναν συμβολικά ποσά. Σε περίπτωση δε μη πληρωμής του φόρου εντός τριάντα ημερών ακολουθούσε κατάσχεση όλης της κινητής και ακίνητης περιουσίας και εκτοπισμός των οφειλετών σε καταναγκαστικά έργα σε ειδικά στρατόπεδα. Αποτέλεσμα ήταν χιλιάδες Έλληνες να χάσουν τις περιουσίες τους, πολλοί να πεθάνουν από τις κακουχίες στα καταναγκαστικά έργα, ενώ όσοι σώθηκαν απ΄αυτά, να γυρίσουν σε άθλια κατάσταση στις αρχές του 1944.

 

Με τη λήξη του Β Παγκοσμίου πολέμου, η Τουρκία αναγκάστηκε να χαλαρώσει τα μέτρα κατά του Ελληνισμού, καθ’ όσων η Ελλάδα ήταν με τους νικητές του πολέμου. Οι σχέσεις των δύο χωρών βελτιώθηκαν με την ένταξη τους στο ΝΑΤΟ το 1952. Αυτό οδήγησε στην αναγέννηση της μειονότητας κατά τα έτη 1947-1955, όπου η ελληνική κοινότητα παρουσίασε εντυπωσιακή πρόοδο. Αυτό βέβαια μεγάλωσε τα εχθρικά αισθήματα της τότε κυβέρνησης Μεντερές και των Τούρκων της Πόλης εναντίον των Ελλήνων. Αυτό που έδωσε την ευκαιρία στην κυβέρνηση, τον τύπο και τον τουρκικό όχλο να στραφεί απροκάλυπτα εναντίων των Ελλήνων ήταν το Κυπριακό ζήτημα. Με τις ευλογίες της κυβέρνησης ιδρύθηκαν ακραίες «εθνικές» οργανώσεις που είχαν ενεργό συμμετοχή σε «αυθόρμητες» διαδηλώσεις υπέρ των τουρκοκυπρίων. Η κυριότερη οργάνωση ήταν «η Κύπρος είναι Τουρκική». Ο τουρκικός τύπος δημοσίευε εμπρηστικά άρθρα, διέσπειρε πλήθος ψευδών ειδήσεων περί δήθεν εράνων της Ελληνικής κοινότητας υπέρ των αγωνιστών της Ε.Ο.Κ.Α, ενώ και ο πρωθυπουργός Μεντερές, ο οποίος είχε εκλεγεί με την υποστήριξη των Ελλήνων της Πόλης, προέβη σε εμπρηστικές δηλώσεις εναντίων των Ελλήνων, λίγες μέρες πριν από την τριμερή διάσκεψη του Λονδίνου, που ήταν προγραμματισμένη για τις 29 Αυγούστου 1955 με τη συμμετοχή της Μεγάλης Βρετανίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας για το θέμα της Κύπρου. Ο υπουργός εξωτερικών της Τουρκίας Ζουρλού, που είχε αναλάβει το κυπριακό, σε συνεννόηση με τον πρωθυπουργό Μεντερές ήθελε τις μέρες της διάσκεψης να γίνουν στην Κωνσταντινούπολη «αυθόρμητες» λαϊκές εκδηλώσεις που θα τρομοκρατούσαν την ελληνική πλευρά και θα την ανάγκαζαν να αναθεωρήσει τη στάση της.

Αφορμή όπως είδαμε παραπάνω στάθηκε η έκρηξη στο σπίτι του Κεμάλ Αττατούρκ στη Θεσσαλονίκη τη νύχτα της 5ης Σεπτεμβρίου, που προκάλεσε μικρές υλικές ζημιές. Στις 16:00 της 6ης Σεπτεμβρίου η εφημερίδα «Εξπρές» κυκλοφορεί έκτατο παράρτημα το οποίο διανεμήθηκε ταχύτητα στις μεγάλες πόλεις, όπου διαλαλούσε τη «μισητή πράξη βομβαρδισμού του σπιτιού του Αττατούρκ μας», με παραποιημένες φωτογραφίες ώστε να φαίνεται ότι έχει σημειωθεί τεράστια έκρηξη από βόμβα που έβαλαν οι Έλληνες. Στις 17:30 ομάδες φοιτητών συγκεντρώθηκαν μπροστά από το μνημείο του Κεμάλ στην πλατεία Ταξείμ. Ταυτόχρονα από τη Θράκη και τη μικρασιατική ακτή μεταφέρθηκαν στην Πόλη ομάδες κρούσης αποτελούμενες από βίαια άτομα. Για τη μετακίνηση τους χρησιμοποιήθηκε μεγάλος αριθμός ταξί, φορτηγών και βενζινοπλοίων. Το πλήθος ήταν εξοπλισμένο με ρόπαλα, σιδερολοστούς και οτιδήποτε μπορούσε να προκαλέσει καταστροφή. Είναι χαρακτηριστικό ότι παρεσχέθη στους ταραχοποιούς τροφή και στέγη για μία ή δύο μέρες. Ακόμη συντάχθηκαν κατάλογοι επικείμενων στόχων σε κάθε γειτονιά και σημαδεύτηκαν τα ελληνικά κτήρια. Σύμφωνα με την εφημερίδα «Ραντικάλ» τα γεγονότα οργανώθηκαν από το Γραφείο Ειδικού Πολέμου της κυβέρνησης.

Η νύχτα των κρυστάλλων της Τουρκίας ήταν γεγονός. Μέσα σε εννιά ώρες καταστράφηκαν 4340 καταστήματα, 2100 σπίτια, 26 σχολεία, 12 ξενοδοχεία, 27 φαρμακεία, 21 εργοστάσια, 11 κλινικές, 110 ζαχαροπλαστεία, 3 εφημερίδες,  73 εκκλησίες ενώ συλήθηκαν πολλοί τάφοι σε δύο κοιμητήρια. 30 Έλληνες σκοτώθηκαν, και εκατοντάδες κακοποιήθηκαν βάναυσα. Σε χιλιάδες υπολογίζονται οι βιασμοί, αν και επίσημα καταγγέλθηκαν 200. Ο ιερομόναχος Μαντάς θα ριχθεί σε πηγάδι του μοναστηριού του. Τα γεγονότα διαδραματίστηκαν κάτω από τα απαθή βλέμματα των τουρκικών αρχών, των αστυνομικών, και στη συνέχεια των στρατιωτών αφού τα μεσάνυχτα κηρύχτηκε ο στρατιωτικός νόμος. Μέσα σε λίγες ώρες η ελληνική οικονομική δραστηριότητα καταστράφηκε ολοσχερώς. Οι πρώτες εκτιμήσεις της ελληνικής κυβέρνησης μιλούσαν για ζημιές 500 εκατομμυρίων δολαρίων, Βρετανοί διπλωμάτες τις εκτίμησαν 200 εκατομμύρια, ενώ η τουρκική κυβέρνηση μείωσε κατά πολύ το ποσό σε μόλις 25 εκ. δολάρια.

Η αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης στα γεγονότα υπήρξε δυστυχώς χλιαρή έως ανύπαρκτη, λόγω και των ισχυρών πιέσεων που άσκησε ο Αμερικανός ΥΠΕΞ Τζον Φόστερ Ντάλλες, ο οποίος καλούσε τις δύο χώρες να ειρηνεύσουν για το συμφέρον του ελεύθερου κόσμου, εξισώνοντας θύτες και θύματα. Από την άλλη η ένοχη κυβέρνηση της Τουρκίας προσπάθησε να αποδώσει τα γεγονότα σε κομμουνιστές, συλλαμβάνοντας μεταξύ άλλων πασίγνωστους συγγραφείς της εποχής, και σε ακραία εκδήλωση των χαμηλόμισθων στρωμάτων της κοινωνίας εναντίον των εύπορων τάξεων της Πόλης ανεξάρτητα εθνοθρησκευτικής προέλευσης. Την προσπάθεια αυτή των Τούρκων την αποδόμησε πλήρως η έκθεση του Παγκόσμιου Συμβούλιου των Εκκλησιών (ΠΣΕ) η οποία αποτελεί μοναδικό ντοκουμέντο με αδιάσειστα στοιχεία για το ανθελληνικό πογκρόμ του 1955.  

Η ελάχιστη ηθική ικανοποίηση στην Ελλάδα δόθηκε στις 24 Οκτωβρίου του 1955 στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στην Σμύρνη, όπου σε ειδική τελετή η Άγκυρα τίμησε την  ελληνική σημαία την οποία ύψωσε ο Τούρκος υπουργός εξωτερικών. Τα γεγονότα ακολούθησαν ραγδαίες πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία για τις οποίες έχουν γραφτεί πολλά. Πολλοί Τούρκοι διανοούμενοι και μη, έχουν «απολογηθεί» στο πέρασμα των χρόνων για τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου του ’55. Το αποτέλεσμα για τον Ελληνισμό όμως ήταν τραγικό. Από τις εκατό και πλέον χιλιάδες ελλήνων που ζούσαν στην Πόλη μετά την συνθήκη της Λωζάννης, απέμειναν μόνο 3500 άτομα και αυτά κατεστραμμένα.

 

kranos.gr